Geen links zonder rechts. Geen op zonder neer. Geen binnenkant zonder buitenkant. Tegenstellingen geven elkaar betekenis en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een van de grote dualiteiten of dichotomieën is die van lichtheid en duisternis. Het ontstaan en de scheiding van licht en donker komt naar voren in de mythen van de schepping of kosmogonie-van kosmoswat “orde” betekent, en genesiswat “geboorte” betekent. Een kosmogonie of kosmisch scheppingsverhaal is ook een metafoor voor niet alleen de kosmische geboorte, maar ook de individuele geboorte en de geboorte van individueel bewustzijn en identiteit.
Voor veel westerse lezers is de schepping van het universum die ons vanuit het christendom wordt aangereikt welbekend. Ons wordt verteld dat “de aarde zonder vorm was, en leeg; en duisternis was op het gezicht van de diepte.” Later zei God: ‘Laat er licht zijn, en er was licht. Uiteindelijk “scheidde God het licht van de duisternis.” Dus aanvankelijk, in dit verhaal, zijn duisternis en licht verbonden – zo niet één – en later gescheiden. Hesiod’s Theogony zegt dat “Eerst de Leegte ontstond” en “uit de Leegte kwam de Duisternis en de Zwarte Nacht, en uit de Nacht kwam het Licht en de Dag.” Zelfs de Big Bang, die voortkomt uit onze moderne mythologie van de wetenschap, wordt beschreven als een explosie van licht. In verschillende Chinese kosmogonische mythen hebben licht en donker een prominente rol als essentiële kenmerken en krachten van het universum. Terwijl lichte, actieve, mannelijke energie yin-energie vormt, wordt yang-energie gevormd uit donkere, passieve, vrouwelijke energie. Niettegenstaande de stereotiepe geslachtstoewijzingen geeft het yin en yang concept uitdrukking aan een zeer belangrijke theorie over schepping, persoonlijkheid en psychologie.
Een veel voorkomend voorbeeld is het yin en yang symbool, dat je waarschijnlijk al eerder hebt gezien. Misschien ben je minder bekend met de filosofische interpretaties van het symbool. In plaats van te werken als twee afzonderlijke, gescheiden krachten, zijn yin en yang complementair. Elk bevat de kiem of mogelijkheid van de ander. Een andere implicatie is dat alles beide kwaliteiten deelt en niets zuiver yin of yang is. Yin en yang zijn misschien niet zozeer vaste eigenschappen als wel vloeiende mogelijkheden en kortstondige manifestaties. Het kan zelfs zo zijn dat het eerder het perspectief van de waarnemer is dan een absolute, inherente kwaliteit van het waargenomene die betekenis voorschrijft. Kortom, het is misschien meer dan wat ook ons onvolmaakte, subjectieve en beperkte perspectief dat bepaalt of iets licht of donker is, goed of kwaad, positief of negatief, enzovoort. En, als we onze blik verruimen, zullen we ontdekken dat weinig of niets volledig de ene of de andere toestand is. Als er twee kanten zijn, dan zijn het twee kanten van dezelfde medaille.
Een van de mythen die dit principe het best illustreert is Eshu, een Afrikaanse orisha, of geestverschijning van de Allerhoogste Godheid, uit de Yoruba-mythologie. Een van de verhalen over Eshu gaat over twee goede vrienden die elk als boer op hun eigen akker werken. Eshu komt langs de lijn lopen die hun veld verdeelt en hij draagt een pet die twee verschillende kleuren heeft, één aan elke kant; elke kleur is dus maar voor één van de mannen zichtbaar. Later krijgen de twee mannen ruzie over welke kleur pet Eshu droeg. Eshu arriveert en maakt een einde aan de ruzie door beide mannen zijn tweekleurige hoed te tonen. Elke man heeft dus gelijk, maar niet helemaal, en elke man heeft ongelijk, maar niet helemaal. Het is een kwestie van verschillende, maar niet onjuiste, perspectieven op dezelfde gebeurtenis en persoon.
Volgens filosofen en psychologen worden onze waarnemingen beïnvloed door de wisselwerking tussen onze zintuiglijk-motorische vermogens – in dit geval, wat ieder mens kan zien – en onze omgeving of geschiedenis met anderen. Overigens is het gemakkelijk te begrijpen waarom Eshu vaak op een kruispunt wordt aangetroffen en dat hij wordt beschouwd als een bedrieger of grappenmaker. Hoe vaak denken we niet dat we over verschil debatteren, maar hebben we het in werkelijkheid alleen maar over verschillende uitdrukkingen van gemeenschappelijkheid?
De combinatie licht/donker is ook een echo van de manier waarop we keuzes maken in ons leven en oordelen over andere mensen. Volgens de prospectieve theorie van Kahneman en Tversky worden onze beslissingen beïnvloed door de manier waarop keuzes aan ons worden voorgesteld, alsook door onze cognitieve reactie op onze potentiële verliezen. Als, bijvoorbeeld, een keuze wordt gepresenteerd op een manier die onze potentiële verliezen benadrukt, zullen we die optie negatiever bekijken; terwijl, als dezelfde optie aan ons wordt gepresenteerd op een manier die winsten benadrukt, zullen we het gunstiger bekijken. Ons brein dumpt ideeën snel in “goede” of “slechte” emmers. Helaas maken we vaak attributieve vooroordelen bij het onderzoeken van gedrag. Jones en Harris leggen uit dat wij de neiging hebben om anderen strenger te beoordelen en hun gedrag aan hun eigen interne kenmerken toe te schrijven, terwijl wij onszelf lichter beoordelen en ons slechte gedrag aan situationele kenmerken toeschrijven. Om het probleem nog ingewikkelder te maken, zijn onze hersenen van nature geneigd tot kort door de bocht te gaan en snelle veronderstellingen te maken, zoals proberen vast te stellen of iemand een misdadiger is. Onze perceptie van goed en slecht zal een rol spelen in onze beslissing. Volgens Freud worden veel van ons gedrag en de beslissingen die we nemen beïnvloed door het onbewuste. Onderzoek naar kleuren en symbolen in de psychologie heeft uitgewezen dat donker vaak wordt geassocieerd met macht, autoriteit en kracht; terwijl licht vaak wordt verbonden met rechtvaardigheid, goedheid en vrede.
Een van de beste actualisaties van deze licht/donker symbolisatie is de Star Wars saga. Men kan het oversimplificeren als een serie films over een stel ruimtetovenaars die met lichtstaafjes in het rond draaien. Maar er is veel meer aan de hand. Een van de grondbeginselen van de serie is dat er een lichte en een duistere kant bestaan als tegengestelde, maar verwante manifestaties van een grotere kracht die de Force wordt genoemd. Een selecte groep, bekend als Jedi, kan de Force aanboren en verbeterde gaven krijgen. De lichte kant gaat over verdediging, vrede, en objectieve weloverwogen actie. De duistere kant gaat over oorlog, agressie, hebzucht, en snelle emotionele reactie. In wezen is de lichte kant de goede kant en de duistere kant de slechte kant. In werkelijkheid kunnen we mensen snel in een “goed” of “slecht” hokje plaatsen, waarbij ons gedrag ten opzichte van hen wordt beïnvloed door de stereotypen en gedragingen die we met zulke mensen associëren. Een paar personages in Star Wars gaan van de ene kant naar de andere of wagen zich tenminste aan de rand, maar voor het grootste deel, als ze eenmaal op het pad zijn, is het het pad waarop ze blijven. Dit soort karakterbogen weerspiegelen misschien iets van hoe wij over onszelf en anderen denken.
Misschien strijden wij niet voor het lot van het universum, werpen wij geen vernietigend rijk omver of proberen wij alle bekende werelden te bevrijden, maar dat betekent niet dat onze strijd, onze keuzes, onze wegen onbelangrijk zijn. Op het persoonlijke niveau zijn dezelfde fundamentele vragen net zo aanwezig als op het universele niveau. We moeten voortdurend eerlijk zijn tegenover onszelf bij het stellen van fundamentele vragen. Werken we voor iets goeds of werken we voor iets slechts? Beïnvloeden onze percepties van een persoon of hun groep ons gedrag ten opzichte van hen? Zijn we gelukkig of ongelukkig? Zijn wij cognitief lui en stellen wij onze ideeën over wat goed en slecht is niet ter discussie? Bewegen wij ons door deze wereld met goede wil en een behulpzame intentie of zijn wij alleen maar op onszelf gericht en maken wij berekeningen en kiezen wij strategieën die ons zullen brengen wat wij denken te willen ten koste van andere mensen en wezens? Wat proberen we te winnen en waarom? Op welke weg zijn we?